Andere Manier van Bovenleiding Maken

WERKWIJZE

15 november 2005

Inleiding

Daar deze andere manier van bovenleiding maken alles te doen heeft met de draaddikte, is hier wel een kleine inleiding op zijn plaats. Het is zo dat ik eigenlijk een dunnere draad wilde gaan gebruiken en er maar niet achter kon komen hoe ik het uitzetten en krimpen tijdens het solderen nou onder de knie kon krijgen. Het probleem is niet helemaal opgelost, maar de draden die uit deze manier van werken voortkomen, doen het heel aardig. Bovendien is het gemakkelijk te corrigeren als het niet goed gaat.

Het verhaal bestaat uit twee delen, een mal die de simpelheid zelf is en de manier om de draden te maken.

Benodigdheden

Stukje triplex 8 à 10 mm dik, 7 cm breed en ongeveer 115 cm lang

Platte aluminiumstrip 2 mm dik, 25 mm breed en 100 cm lang (30 mm breed kan ook)

6 bolkopparkers 3,5 x 10 (onderzijde vlak, lengte afhankelijk van de dikte van het triplex)

4 m-3 boutjes

2 stukjes vierkant aluminium 10 x 10 x 25 mm

1 weggooimeetlint

De Mal

Als je een mal maakt, kun je die het beste maken van aluminium delen. Deze nemen de warmte wel beter op dus moet je die méér toevoeren, maar als groot voordeel heeft aluminium dat het niet hecht aan soldeer en dus van ‘plakken’ geen sprake is. Deze Mal bestaat uit een stukje triplex van ongeveer 110 cm lang en 5 cm breed. Iets breder dan de strip, zodat deze met lijmklemmen op de tafel vastgezet kunnen worden. Neem bij voorkeur minimaal 8 à 10 mm dik stukje multiplex, dat geeft voldoende stevigheid. Hierop komt een aluminiumstrip van 100 - bij 3 cm en 3 mm dik. Sommige firma’s hebben b.v. alleen 2 mm dikke strip en die is 25 mm breed, dat kan ook. Deze is gewoon bij de bouwmarkt te koop. Monteer de aluminiumstrip op het stukje multiplex op de in de afbeelding getoonde wijze. Misschien verdient het aanbeveling bij een bezoek aan de bouwmarkt ook een paar van die ‘weggooimeetlinten’ mee te nemen. Deze hangen op uiteenlopende plekken in de bouwmarkt als service voor de klanten om gauw even zaken op te kunnen meten. Door de strip iets meer uit het midden naar boven te monteren is er nog net plek om een van die meetlinten onder de strip te plakken. Voordeel, als deze vol met streepjes staat, kun je er zo een nieuwe overheen plakken.

De gaten gemerkt met C zijn gaten waar een blokje op vast geschroefd kan worden, dus deze zijn voorzien van schroefdraad. Bij A wordt de strip gewoon met parkers vastgeschroefd op het hout. De gaten B hebben een ‘schuivende’ functie. De bolkopparkers (kort 3,5 x 10) worden daar niet helemaal aangedraaid, maar zo dat de strip daar kan schuiven. Waarom? Tijdens het solderen bleek de strip zoveel warmte op te nemen dat deze tussen A en B bol ging staan, niet zo erg, alleen de rijdraad ligt strak over de strip en gaat dus ook mee omhoog. Het resulteerde in een hol staande rijdraad. Daarom zijn de gaten dus uitgevijld zodat het uitzetten van de strip wordt opgevangen. Dit heeft nagenoeg geen invloed op de opgespannen rijdraad, omdat deze wel mee rekt, hij wordt immers ook warm en zet uit.

In afbeelding 2 zie je de hoek van de mal, (klik hier voor een foto) waarbij C het bewuste blokje is, waarin twee gaten van 3,5 mm zitten zodat het M3-boutje er precies inpast. Het heeft geen precieze functie, behalve dat het aan het uiteinde de draden moet klemmen tussen C en B. Zelf heb ik onder het blokje met een schroevendraaier een ondiepe gleuf ingekrast, waardoor de draden altijd iets in de gleuf liggen. Dat was iets handiger met vastzetten. Maak de gleuf niet te diep, de draaddikte is slechts 0,3 mm dus te diep klemt helemaal niet.

De Rijdraad

Deze kan nu veel dunner zijn dan in methode 1 namelijk 0,3 mm. Misschien zelfs nog wel dunner, alleen ik kon er geen geschikt draad voor vinden. De gebruikte draadsoort is 0,3 mm staaldraad in lengtes van 1 meter, verkrijgbaar in de betere modelbouwzaak. De truc achter het verhaal staaldraad zit hem in het feit dat dit draad recht is en niet getornd hoeft te worden. Zou er wel dunner draad zijn wat getornd kan worden, dan is dit meestal nog zo slap dat het tijdens het solderen weer teveel rekt. In dit geval stip ik even de prachtige modelbovenleiding in schaal 1 : 160 aan die gemaakt is door Marinus Kuipers op zijn demonstratiestuk. Degene die het nog niet gezien hebben moeten daar beslist eens een oogje aan wagen. Alleen de montage moet ter plekke gebeuren vanwege de gebruikte draad. Misschien een leuke oplossing voor een vaste baan, maar niet als je er zulke toeren voor uit moet halen (het blijft natuurlijk wel een optie). Blijft dat deze draad, 0,3 mm staal een goede stevige oplossing is voor bijvoorbeeld modules of een vaste modelbaan. Wanneer het in kleur gespoten is valt het zo goed als weg tegen de achtergrond. Een niet gespoten variant is HIER zichtbaar en heeft echt twee rijdraden.

Rijdraad maken

Afstanden bepalen

Als eerste is het de bedoeling uit te zoeken wat voor lengte er gemaakt moet worden, als dit meer is dan de meter die er eigenlijk beschikbaar is dan is er wel een aantal trucjes om dit keurig zonder al te veel opvallende moeilijkheden te realiseren. Als standaard probeer ik zoveel mogelijk in een keer de goeie lengte te maken, ook als deze langer is dan de beschikbare meter. Door er van uit te gaan dat de gemiddelde hart op hart afstand tussen de masten niet meer dan 40 cm zal zijn is er meestal ruimte genoeg om er b.v. op modules mee te werken. Als voorbeeld ga ik hier dan ook even vanuit, één stuk rijdraad van 80 cm over drie portalen. De gemiddelde afstand tussen de hangdraden zal ongeveer 5 tot 6 cm zijn. Mijn rekensom: de afstand van de eerste hangdraad tot de mast is meestal 3 cm, dus zowel aan het eind als begin haal je deze van de 40 cm af. Door de rest door 6 te delen (de afstand tussen de hangdraden onderling) hou je een centimeter of 5,5 over tussen de hangdraden. Als dit een te groot verschil is met de rest, dan kan dit naar believen veranderd worden. Uiteraard kan je dit naar eigen idee doen, belangrijk is dat je rekening houdt met een eventuele Y-draad onder de bovenbalk. Deze dien je als apart deel te maken recht onder het hart van de bovenbalk. Belangrijk!! Het oog wil ook wat en het is zo dat wat in eerst oogopslag opvalt altijd voor commentaar zorgt.

Solderen

In het verleden was S-39 het te gebruiken vloeimiddel, dit zal er op termijn uitgaan i.v.m. de schadelijke stoffen die er in zitten. Hiervoor in de plaats komt S-65, wat milieuvriendelijker is. Het bijt minder goed schoon en meestal gebruik ik dit in combinatie met harskernsoldeer om b.v. printen te solderen. Bijkomend voordeel is dat de S-39/S-65 weinig invloed heeft op het aluminium, mits je het op tijd schoon maakt. Dat schoonmaken kan gewoon met warm water en b.v. een scheutje WC-eend, bij voorkeur met een tandenborstel. In deze heel belangrijk, ook de rijdraad na het solderen goed reinigen. Als het op de baan gemonteerd is, kun je op de rails met een klein bakje onder de uithouders de boel reinigen met een tandenborstel.

Montage

Zet als eerste de mal vast door aan weerszijde deze met twee kleine lijmklemmen aan het werkblad/tafel te bevestigen. In afbeelding 3 wordt getoond hoe een en ander in elkaar gezet moet worden. De hangdraden 3 worden aan het eind haaks omgezet, het omgezette deel is een millimeter of 3 à 4 lang. Deze worden tussen de rijdraden gesoldeerd zoveel mogelijk haaks op de aluminium ondergrond. Het hoeft geen betoog dat de draden daarbij ook strak op de ondergrond liggen, zodat het geheel een hele vlakke ondergrond heeft (stroomafnemer glad dus). Zorg ervoor dat de rijdraden tussen de blokjes er strak tussen zitten en het liefst bijna tegen elkaar aan, misschien even lastig monteren maar als het zit dan laat het zich allemaal heel makkelijk in elkaar zetten.

In de tekening is de bovenbalk als een groene dubbele streep aangegeven, dit om te verduidelijken dat de draden gemerkt met 2, de draagkabels moeten voorstellen. Bij 1 wordt voorgesteld de ingeklemde rijdraden en bij 3 de hangdraden. Zoals de tekening eigenlijk al een beetje laat zien moeten deze na afloop ingekort worden. Dit gebeurt meestal pas wanneer de hangdraden eraan gesoldeerd zijn. De hangdraden voor de rest van de lengte worden er in de zelfde werkgang aangesoldeerd. Daarna pas de hangdraden eraan maken, dit gaat handiger als het geheel uit de mal gehaald is. Wel valt het aan te bevelen de Y-houder er meteen in te zetten, gelijk met de hangdraden. Deze wordt alleen aan de rijdraad vastgezet, de punten van de Y zijn later op de baan makkelijker vast te zetten aan de draagkabel i.v.m. hoogte verschil. Let wel op dat als er maar voor 80 cm lengte een rijdraad hoeft te komen, dat er aan beide zijden van de eindmasten voldoende rijdraad over blijft om die later iets naar boven te kunnen buigen. Houd dus rekening met een oversteek aan het eind.

Y-draad

Hieronder wordt duidelijk hoe dit werkt, de oversteek bij punt 1 wordt iets meegebogen met de weglopende draagkabel en daarna vastgezet met een drupje soldeer. Onder de tekening nog apart een lengteaanzicht van draadje 2. Hieraan een klein oogje maken zodat het geheel aan te haken is. Het solderen stelt niet zoveel voor, het is even aanstippen en klaar. Maak eerst een proefstuk en pas dat eens uit op een stuk van de baan, probeer daarna of het allemaal wel zo handig werkt om b.v. de Y-draad er later in te maken. In het grootbedrijf komen meerdere varianten voor van de Y-ophanging bij masten. Vooral op snelle stukken wordt de rijdraad wat vaker ondersteund i.v.m. het ‘harde punt’ wat bij een uithouder ontstaat. Dit is ingetekend bij de stippellijnen gemerkt met 4. Om een beetje realistisch uitziende bovenleiding te krijgen is het misschien handig eerst eens te gaan kijken bij het grootbedrijf, waar bepaalde zaken zich precies bevinden, hoe snel er gereden kan of mag worden en hoe de rijdraad is opgehangen aan de uithouder. Dat laatste is voor modelbovenleiding niet zo belangrijk, het moet gesoldeerd worden en dan is de uithouder al gauw aan beide rijdraden vastgezet. Maar wel b.v. dat er boven een overweg of langs een perron meer hangdraden gebruikt worden. Het kan zelfs zo zijn dat op een station met in het midden van het perron een soort kruiswissel tussen de twee sporen (omlopen of wegrijden van achter het laatste deel) zelfs maar een enkele rijdraad gebruikt wordt. Dit is bijvoorbeeld nog steeds het geval op station Zwolle op spoor 4 en 5 (foto). Om de draagkabels en de Y-draad rond te krijgen pas je de volgende truc toe:

Houdt de draad aan een zijde vast, trek dan met de duim en wijsvinger van de andere hand één keer langs de draad. Door nu duim en wijsvinger niet geheel op elkaar te plaatsen, maar net iets naast elkaar, komt er een flauwe bocht in de draad. Een soort “voorbocht”. Dit heft tijdens het solderen de spanning op en zorgt meteen voor tegendruk als het geheel klaar is.

Langere rijdraden

Als er een langere rijdraad moet komen dan b.v. die 80 cm dan verdient het aanbeveling deze meteen als één lengte in de mal te gebruiken. Dat houdt in dat er eerst verlengd moet worden. Dit kan heel simpel gedaan worden door de uiteinden van beide setjes rijdraden iets omhoog te buigen (Afb.5) en één van deze als afstandhouder tussen de te verlengen draden te zetten en de andere ernaast. Hieronder een klein tekeningetje om de boel te verduidelijken. Doe dit bij voorkeur op de mal, die is mooi vlak en aan het uiteinde zit een mogelijkheid de rijdraden te klemmen. De verlenging hoeft dus niet precies bij een uithouder te zitten. Wanneer het geheel in kleur gespoten is, zie je er meestal niets meer van. Rechts in de afbeelding een voorbeeld hoe bij het eind de rijdraden veilig onder een uithouder bevestigd kunnen worden. Mocht er iets losraken en gaan zakken dan gaat de stroomafnemer niet direct stuk. Door het omhoog stekende deel zal wanneer de soldering daar losraakt en zakt, toch niet achter de stroomafnemer blijven hangen.

Waarschuwing

Het werken met gevaarlijke stoffen en scherpe draden, evenals het werken met slijp- boor- of freesmachines vereist goed gereedschap,

kennis van zaken en last but not least beveiligingsmiddelen voor persoonlijke bescherming. Gebruik deze dus!!!!

!ZORG VOOR UW PERSOONLIJKE VEILIGHEID!

Ik kan en wil hier dan ook geen verantwoording nemen voor enige schade, aangericht aan of door genoemde gereedschappen of middelen aan de gebruiker of derden, tijdens het maken van genoemde zaken in deze beschrijving.

Publicatie

Het is niet de bedoeling dat dit zonder mijn uitdrukkelijke toestemming anders dan voor privé doeleinden gebruikt wordt. Niets uit dit document mag zonder uitdrukkelijk voorafgaande toestemming gepubliceerd worden.

Voor vragen en eventuele publicatie, kunt U contact met mij opnemen via onderstaand emailadres, helaas moet ik het een beetje camoufleren, vanwege de enorme hoeveelheid spam. Dit wordt nog veranderd;

kijk op de MAL11pagina.nl

<Top>